LUCY COOKE ON FEMALE SEXUALITY IN ANIMALS - Is Zoology sexist?

James Tytko sprak met zoöloog en televisiepresentator Lucy Cooke over een dogma dat de evolutiebiologie al sinds de tijd van Charles Darwin in zijn greep houdt. Ze ontmoetten elkaar op zijn oude vertrouwde plek: Christ’s College in Cambridge.

James – Lucy, dank je wel dat je er bent. Het thema van deze aflevering is dogma, en voor wie dat niet weet: een dogma is een overtuiging die als absolute waarheid wordt gepresenteerd zonder kritisch te worden bevraagd. Mag ik met een kleine oefening beginnen? Ik heb hier een paar bekende mythes over dieren, en ik vroeg me af of jij die voor ons zou kunnen ontkrachten. De eerste: mensen zeggen vaak ‘zo blind als een vleermuis’. Zijn vleermuizen echt blind?

Lucy – Nee, absoluut niet. Fruitvleermuizen kunnen zelfs beter zien dan wij. Je zou hun ogen best willen hebben, vooral als je een schemerig leven zou leiden. In de 16e eeuw ontdekte een Italiaanse priester dat vleermuizen echolocatie gebruiken. Hij deed gruwelijke experimenten waarbij hij de ogen van vleermuizen verwijderde en ontdekte dat ze zich nog steeds konden oriënteren.

James – En steken struisvogels echt hun kop in het zand?

Lucy – Nee, dat doen ze niet. Wat je misschien ziet is dat ze op de grond nestelen. Ze leggen eieren in gemeenschappelijke nesten, en één struisvogel – man of vrouw – zorgt ervoor. Als ze dan hun kop naar beneden steken om de eieren te draaien, lijkt het op afstand alsof ze hun kop in het zand steken.

James – Bedankt, Lucy. Wat ik met deze oefening wil laten zien, is dat we vaak onwaarheden geloven omdat ze ons goed uitkomen – omdat ze een goed verhaal vormen. Maar dat is juist het tegenovergestelde van wetenschap. En jij hebt laten zien dat ook wetenschappers, in het geval van evolutiebiologie, vasthouden aan theorieën omdat ze vertrouwd zijn.

Lucy – Ja, dat vond ik echt schokkend om te ontdekken. Evolutiebiologie blijkt seksistisch te zijn. Darwin – hier in de collegezaal waar hij zelf nog studeerde – is een held voor mij. Hij is de reden dat ik evolutiebiologie ben gaan studeren. Zonder hem bestond dit vakgebied niet.

Hij was een nauwgezette wetenschapper, maar ook een man van zijn tijd: het Victoriaanse tijdperk, waarin vrouwen niet mochten stemmen en thuishoorden in het huishouden. Toen hij dus de vrouwelijke soort beschreef, zag hij haar als een Victoriaanse huisvrouw: passief, verlegen en onderdanig. En omdat Darwin het zei, volgden generaties wetenschappers hem blindelings, meer dan een eeuw lang. Dat was een ernstig geval van confirmation bias. Ik dacht altijd dat de wetenschap immuun was voor culturele vooroordelen – maar dat is dus niet zo.

James – Deze ontdekking leidde tot het boek dat ik nu vasthoud, met de uitdagende titel BITCH. Kun je een voorbeeld geven waarin het stereotype van de passieve, kuise vrouw totaal niet klopt?

Lucy – Er zijn talloze voorbeelden, maar het verhaal dat me echt wakker schudde was dat van de langoeren – een apensoort uit India met prachtige zwarte gezichtjes. De Amerikaanse antropoloog Sarah Blaffer Hrdy zag dat de vrouwtjes helemaal niet verlegen waren. Ze zochten actief seks met mannetjes buiten hun groep.

Hrdy was de eerste wetenschapper die niet wegkeek van dit gedrag, zoals eerder was gedaan bij bijvoorbeeld promiscue leeuwinnen. Ze ontdekte dat het gedrag een strategie was tegen kindermoord: wanneer een nieuw mannetje een groep overneemt, wil hij dat de vrouwtjes zo snel mogelijk weer vruchtbaar zijn. Als ze nog zogende jongen hebben, lukt dat niet. Dus doodt hij de jongen. Maar als het vrouwtje seks heeft gehad met meerdere mannetjes, is de kans kleiner dat hij haar jong doodt – want het zou zijn eigen nageslacht kunnen zijn. Dat zijn geen kuise vrouwtjes zoals Darwin zich had voorgesteld.

James – Je hebt eerder gezegd dat wetenschap gevoelig is voor menselijke zwakheden zoals confirmation bias. Hoe hardnekkig is dit dogma nog steeds in de evolutiebiologie?

Lucy – Verrassend hardnekkig. Sarah Blaffer Hrdy stelde deze stereotypen al ter discussie eind jaren zeventig. Dat is bijna 50 jaar geleden! Je zou denken dat de seksistische vlek inmiddels uit de wetenschap gewassen is, maar dat is niet zo.

Een belangrijk idee dat dit stereotype voedt is Bateman’s paradigma, gebaseerd op een experiment met fruitvliegjes uit de jaren 40. Dat experiment concludeerde dat mannetjes promiscue zijn en vrouwtjes kieskeurig. Patricia Gowaty heeft het experiment opnieuw gedaan en vond dat de oorspronkelijke conclusie nergens op slaat. Maar haar werk wordt vaak als ‘ideologisch gedreven’ afgedaan en dus niet onderwezen. Terwijl Bateman’s paradigma nog steeds in vrijwel elk handboek staat. Er is dus nog veel werk te doen.